Czym jest Helicobacter pylori?
Helicobacter pylori (H. pylori) to Gram-ujemna, spiralna bakteria, która zasiedla błonę śluzową żołądka. Posiada wyjątkową zdolność przetrwania w kwaśnym środowisku dzięki produkcji ureazy. Enzym ten rozkłada mocznik na amoniak, który neutralizuje kwas solny, co pozwala bakterii tworzyć lokalne, zasadowe mikrośrodowisko sprzyjające jej kolonizacji.
Bakteria przywiera do nabłonka żołądka za pomocą adhezyn, a jej szczepy wytwarzają białka zakłócające szlaki sygnałowe komórek gospodarza. H. pylori wydziela również toksyny, które uszkadzają nabłonek i osłabiają odpowiedź immunologiczną. Dzięki tym mechanizmom bakteria może przetrwać i wywoływać przewlekły stan zapalny.
Jak dochodzi do zakażenia?
Zakażenie przenosi się głównie drogą oralno-oralną (przez ślinę, pocałunki, wspólne sztućce) oraz fekalno-oralną – poprzez spożycie skażonej wody i żywności lub kontakt z zanieczyszczonymi dłońmi. Ryzyko transmisji wzrasta szczególnie w miejscach o niskich standardach sanitarnych i higienicznych. Infekcja występuje najczęściej w wieku dziecięcym, a częstość zakażeń może sięgać 70%.
Bakteria występuje wyłącznie u ludzi – nie ma rezerwuarów zwierzęcych.
Typowe objawy zakażenia Helicobacter pylori
Objawy kliniczne rozwijają się tylko u około 20–30% zakażonych osób. Ich rodzaj i nasilenie zależą od lokalizacji zapalenia oraz charakterystyki szczepu H. pylori.
Najczęstsze objawy to:
- ból lub dyskomfort w nadbrzuszu (zwłaszcza na czczo, po dłuższej przerwie między posiłkami lub w nocy),
- uczucie pełności po posiłku,
- zgaga,
- nudności (czasami wymioty),
- odbijanie i wzdęcia,
- spadek apetytu,
- nieprzyjemny zapach z ust.
Zakażenie może prowadzić do:
- wrzodów żołądka i/lub dwunastnicy,
- przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka (nieatroficznego lub zanikowego),
- zwiększonego ryzyka raka żołądka,
- chłoniaka MALT (tkanki limfatycznej związanej z błoną śluzową).
Niespecyficzne objawy zakażenia H. pylori
Zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub manifestować się niespecyficznymi symptomami, które łatwo zbagatelizować lub przypisać innym schorzeniom. Do takich objawów należą:
- przewlekłe zmęczenie,
- niewyjaśniony spadek masy ciała,
- niedobory żelaza (nawet przy braku jawnego krwawienia),
- niedobory witaminy B12,
- zaburzenia mikrobiomu jelitowego (a także SIBO),
- obniżona odporność,
- bóle głowy,
- rozdrażnienie i trudności z koncentracją.
Przyczyną tych dolegliwości jest zaburzone funkcjonowanie żołądka i przewlekły stan zapalny. Te czynniki prowadzą do problemów z wchłanianiem składników odżywczych oraz zwiększonej przepuszczalności błony śluzowej. Dzieje się tak głównie z powodu podwyższonego pH, które nie neutralizuje skutecznie patogenów. W rezultacie wzrasta również ryzyko infekcji pasożytniczych.
Diagnostyka i leczenie zakażenia
Rozpoznanie opiera się na testach nieinwazyjnych i inwazyjnych:
- Testy nieinwazyjne: oddechowy test ureazowy (z mocznikiem znakowanym izotopem) oraz testy na antygen H. pylori w kale. Metody te są skuteczne zarówno w diagnostyce, jak i w kontroli eradykacji.
- Badania inwazyjne: gastroskopia połączona z pobraniem wycinków do testu ureazowego, badania histopatologicznego i ewentualnej hodowli.
Badanie H. pylori z krwi ma ograniczoną wartość diagnostyczną, ponieważ przeciwciała mogą utrzymywać się w organizmie przez miesiące, a nawet lata po wyleczonej infekcji. Nie pozwala to określić, czy zakażenie jest aktywne, czy wystąpiło jedynie w przeszłości. Z tego powodu badanie to nie nadaje się do oceny skuteczności przeprowadzonego leczenia.
Leczenie opiera się na terapii eradykacyjnej, która eliminuje bakterię z organizmu. Zalecane schematy to:
- terapia potrójna: inhibitor pompy protonowej + dwa antybiotyki,
- terapia poczwórna z bizmutem: inhibitor pompy protonowej + bizmut + tetracyklina + metronidazol – w Polsce stosowana jako lek Pylera, który jest obecnie najbardziej rekomendowany,
- terapia z nowoczesnymi lekami: np. z vonoprazanem, który skuteczniej hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego niż standardowe inhibitory pompy protonowej.
Czas trwania terapii wynosi zazwyczaj 10–14 dni. Dla zwiększenia skuteczności leczenia warto wdrożyć dodatkowy protokół suplementacyjny pod opieką dietetyka klinicznego, który wesprze funkcjonowanie żołądka, jelit i wątroby.
Wsparcie suplementacyjne i dietetyczne – czy jest konieczne?
Ze względu na obciążenie organizmu działaniem bakterii na błonę śluzową żołądka i stosowanie antybiotyków, wsparcie żywieniowe i suplementacyjne jest niezbędne – zarówno podczas leczenia, jak i po jego zakończeniu.
W trakcie terapii eradykacyjnej zaleca się suplementację:
- Saccharomyces boulardii – szczep drożdży zmniejszający ryzyko działań niepożądanych antybiotykoterapii (np. biegunek). Wspomaga równowagę mikrobiologiczną oraz działa przeciwzapalnie i immunomodulująco. Może wspierać eliminację H. pylori, szczególnie w połączeniu z innymi preparatami.
- Laktoferyna – białko przeciwbakteryjne, które ogranicza dostępność żelaza dla bakterii. Zmniejsza nasilenie infekcji i łagodzi skutki uboczne leczenia.
- NAC (n-acetylo-cysteina) – substancja rozkładająca biofilm bakteryjny, zwiększając skuteczność leczenia. Jako prekursor glutationu wspiera procesy detoksykacji organizmu.
- Propolis – naturalny antybiotyk o szerokim spektrum działania, wspierający gojenie śluzówki i działający przeciwzapalnie. Można go stosować zarówno wraz z terapią farmakologiczną, jak i w ramach leczenia naturalnego.
- Lukrecja – jej ekstrakt ma właściwości przeciwzapalne, osłaniające i przeciwbakteryjne wobec H. pylori.
Dobór suplementów należy zawsze dostosować do indywidualnego przypadku i prowadzić pod nadzorem specjalisty. W wybranych sytuacjach wskazane jest także wsparcie funkcji mitochondriów (np. koenzym Q10), wątroby (np. ekstrakty z ostropestu) oraz regeneracji nabłonka żołądka (np. karnozyna cynku).
Dieta odgrywa fundamentalną rolę podczas terapii i po jej zakończeniu. Główny nacisk kładzie się na wyeliminowanie produktów drażniących śluzówkę żołądka oraz wspomaganie regeneracji przewodu pokarmowego.
Zalecenia dietetyczne obejmują:
- unikanie cukru i produktów wysokoprzetworzonych (które mogą sprzyjać namnażaniu się H. pylori),
- spożywanie potraw lekkostrawnych, przygotowanych na parze lub duszonych,
- włączenie produktów osłaniających śluzówkę (np. kisiel z siemienia lnianego, sok z aloesu, napary z prawoślazu),
- wykluczenie kawy, alkoholu i ostrych przypraw,
- jedzenie regularnych, małych posiłków,
- dokładne przeżuwanie pokarmu i spokojne spożywanie posiłków.
W przypadku wrzodów lub nasilonych dolegliwości należy szczególnie zadbać o eliminację produktów drażniących i wprowadzić bardziej restrykcyjną dietę – opartą na produktach neutralnych, łatwostrawnych i przeciwzapalnych.
Dla osób z aktywnym stanem zapalnym błony śluzowej zalecane są:
- zupy krem (np. z marchewki, dyni),
- kisiel z siemienia lnianego,
- gotowane warzywa (np. marchew, ziemniaki, cukinia),
- lekkostrawne źródła białka (np. gotowany indyk, ryby),
- kasze (np. jaglana, amarantus) i płatki zbożowe (np. owsiane),
- produkty fermentowane (np. kiszonki, kefir – w zależności od indywidualnej tolerancji).
Dieta powinna zostać dopasowana indywidualnie, biorąc pod uwagę nasilenie objawów, stan śluzówki żołądka oraz współistniejące problemy trawienne (takie jak refluks, nietolerancje pokarmowe czy SIBO).
