SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) oznacza nadmierną kolonizację bakterii w jelicie cienkim – odcinku przewodu pokarmowego, który w warunkach prawidłowych zawiera ich niewiele.
Mechanizmy i przyczyny powstawania SIBO
SIBO rozwija się, gdy osłabione zostają naturalne bariery chroniące jelito cienkie. Do tych mechanizmów należą: kwas solny w żołądku, sprawna motoryka jelitowa (szczególnie tzw. wędrujący kompleks mioelektryczny – MMC), wydzielanie immunoglobulin typu IgA, aktywność enzymów trzustkowych oraz szczelność i funkcja zastawki krętniczo-kątniczej (połączenie jelita krętego z jelitem grubym).
Przyczyny tego stanu to:
- przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP – leków zobojętniających),
- rozwój Helicobacter pylori, który zmienia pH żołądka,
- spowolniony pasaż jelitowy (np. w cukrzycy, chorobie Parkinsona, niedoczynności tarczycy, jak również przy stosowaniu Ozempicu),
- nieprawidłowości anatomiczne (uchyłki, zrosty, przetoki, operacje z zespołem ślepej pętli),
- zaburzenia motoryki w chorobach układowych.
W rezultacie jelito cienkie zostaje skolonizowane przez bakterie pochodzące z jamy ustnej lub okrężnicy. Dominującymi mikroorganizmami są Bacteroides, Klebsiella, Escherichia coli, Enterococcus oraz bakterie fermentacyjne, które zwiększają produkcję wodoru i metanu.
SIBO ma konkretne przyczyny, które należy wyeliminować zaraz po diagnozie. Redukcja czynników odpowiedzialnych za rozwój bakteryjny nie tylko zmniejsza ryzyko nawrotu zaburzeń, ale też pozytywnie wpływa na ogólny stan zdrowia. Pamiętajmy jednak, że samo wyleczenie SIBO nie zawsze gwarantuje całkowitej poprawy samopoczucia.
Objawy SIBO – trudności diagnostyczne
SIBO często przypomina inne zaburzenia, w szczególności zespół jelita drażliwego (IBS). Objawy obejmują:
- wzdęcia i uczucie pełności po posiłku,
- gazy, bóle brzucha i nudności,
- biegunki lub zaparcia (w zależności od rodzaju produktów fermentacji),
- przewlekłe zmęczenie, zaburzenia koncentracji i spadek nastroju,
- niedobory witamin D, A, K z grupy B oraz żelaza i wapnia,
- zaburzenia wchłaniania tłuszczów i niedożywienie (w zaawansowanym stadium).
Ponieważ wielu pacjentów traktuje wzdęcia i gazy jako normę, objawy często pozostają nieleczone przez długi czas, zanim dojdzie do właściwej diagnozy.
Diagnostyka SIBO
Za najbardziej precyzyjną metodę uznaje się ilościową hodowlę aspiratu (pobranego materiału) z jelita cienkiego (najczęściej dwunastnicy lub jelita czczego), jednak ze względu na inwazyjność, wysokie koszty i ryzyko zanieczyszczenia próbki, w praktyce stosuje się głównie testy oddechowe.
Testy oddechowe (wodorowy lub dokładniejszy wodorowo-metanowy) mierzą poziom gazów wytwarzanych przez bakterie po podaniu doustnym substratu – glukozy lub laktulozy.
Oto jak wygląda przebieg badania:
- Przygotowanie pacjenta:
- Na co najmniej 24 godziny przed badaniem pacjent powinien stosować lekkostrawną dietę, eliminując produkty fermentujące, takie jak warzywa kapustne, fasola czy produkty mleczne.
- W dniu badania należy być na czczo, co oznacza brak spożywania posiłków, napojów (poza wodą) oraz powstrzymanie się od palenia papierosów przez co najmniej 8-12 godzin przed testem.
- Należy odstawić leki, suplementy i probiotyki, jeśli nie jest to przeciwwskazane medycznie.
- Początkowy pomiar:
- Na początku badania pacjent wydycha powietrze do specjalnego urządzenia (analizatora gazów), co pozwala zmierzyć wyjściowy poziom wodoru i metanu w wydychanym powietrzu.
- Spożycie substratu:
- Pacjent spożywa roztwór zawierający glukozę lub laktulozę. Substrat ten jest metabolizowany przez bakterie obecne w jelicie prowadząc do wytwarzania gazów (wodoru i/lub metanu), które są wchłaniane do krwi i wydalane przez płuca.
- Kolejne pomiary*:
- Co 30 minut pacjent wydycha powietrze do urządzenia, a pomiary są rejestrowane przez około 3 godziny. Proces ten pozwala na śledzenie zmian poziomu gazów w czasie.
- Interpretacja wyników:
- Test uznaje się za dodatni dla SIBO, gdy stężenie wodoru wzrasta o co najmniej 20 ppm (części na milion) w ciągu 90 minut od spożycia substratu.
- W przypadku IMO wynik dodatni oznacza obecność metanu (produkowanego przez archeony, głównie Methanobrevibacter smithii) na poziomie co najmniej 10 ppm w dowolnym momencie badania.
- Charakterystyka wzrostu gazów (szybkość, czas i rodzaj gazu) pozwala lekarzowi zidentyfikować typ przerostu bakteryjnego (wodór czy metan).
- Zakończenie badania:
- Po zakończeniu pomiarów pacjent może wrócić do normalnej diety i stylu życia. Wyniki testu są następnie analizowane przez specjalistę w celu postawienia diagnozy i zaplanowania leczenia.
*Co ciekawe, najnowsze doniesienia mówią, że do wykrycia IMO wystarczy już pojedynczy pomiar wydychanego metanu!
Badanie jest bezpieczne, nieinwazyjne i stosunkowo łatwe do wykonania, a jego skuteczność zależy od właściwego przygotowania pacjenta oraz odpowiedniej interpretacji wyników.
Wiarygodność testów zależy głównie od prawidłowego przygotowania pacjenta – odstawienia leków, suplementów, probiotyków oraz zachowania odpowiedniej diety przed badaniem. Dlatego przed wykonaniem testów konieczne jest dokładne zapoznanie się z instrukcją dostępną na stronie laboratorium.
Leczenie farmakologiczne
W leczeniu SIBO najczęściej stosuje się:
- ryfaksymina (1 200–1 600 mg/d przez 10–14 dni) – działa miejscowo w jelicie, nie wchłania się systemowo i ma niskie ryzyko efektów niepożądanych.
- W przypadku IMO skuteczniejsze jest połączenie ryfaksyminy z:
- neomycyną (2 × 500 mg),
- metronidazolem (3 × 250 mg).
Przy nawrocie choroby stosuje się kolejne cykle antybiotykoterapii lub alternatywnie dietę low FODMAP.
Dieta w SIBO
Dieta wspiera leczenie i powinna być indywidualnie dostosowana. Najczęściej stosuje się następujące opcje:
- dieta low FODMAP – ogranicza fermentujące węglowodany zmniejszając objawy. Należy ją stosować tylko tymczasowo, ponieważ długotrwałe przestrzeganie może zmniejszyć populację korzystnych bakterii. Po kuracji warto stopniowo włączać wcześniej wyeliminowane produkty, aby budować tolerancję.
- dieta elementarna – płynna i łatwo przyswajalna forma żywienia, która ma udowodnioną skuteczność w SIBO i IMO. Ze względu na trudności w przestrzeganiu stosuje się ją rzadziej.
- dieta SCD (Specific Carbohydrate Diet) – polega na eliminacji zbóż i cukrów złożonych, jednak nie ma wystarczających dowodów naukowych potwierdzających jej skuteczność.
Najczęściej stosuje się dietę o niskiej zawartości FODMAP, ale tylko tymczasowo.
Dodatkowo zaleca się:
- unikanie jedzenia w nocy i skrócenie okna żywieniowego (co wspomaga działanie MMC),
- spożywanie posiłków co 4–5 godzin, bez podjadania między nimi,
- wyeliminowanie produktów nasilających fermentację (fasola, cebula, warzywa kapustne),
- współpracę z dietetykiem klinicznym, który monitoruje odżywianie, suplementację oraz stan zdrowia pacjenta.
Suplementacja w SIBO
Mimo że regeneracja jest kluczowa, zimne kąpiele po treningu – pomimo ich rosnącej popularności – mogą ograniczać adaptację treningową. Morsowanie wywołuje skurcz mięśni gładkich w ścianach naczyń krwionośnych, co zmniejsza przepływ krwi i transport składników odżywczych do mięśni. Hamuje również fizjologiczną odpowiedź zapalną, niezbędną do regeneracji i hipertrofii. Co więcej, może ograniczać aktywność komórek satelitarnych i szlaków anabolicznych, prowadząc do mniejszych przyrostów masy mięśniowej. Najlepszym rozwiązaniem jest odczekanie 1–2 godziny po treningu siłowym przed ekspozycją na zimno, a najlepiej praktykowanie morsowania w dni bez treningu.
Probiotyki
Mimo kontrowersji wokół ich stosowania, probiotyki często przynoszą korzyści osobom z SIBO, szczególnie w łagodzeniu objawów. Do najlepiej tolerowanych szczepów należą:
- Saccharomyces boulardii,
- Lactobacillus rhamnosus GG
- Lactobacillus plantarum 299V
- Bifidobacterium lactis
Fitoterapia
Preparaty roślinne wykazują właściwości przeciwdrobnoustrojowe, dlatego z powodzeniem mogą być dodatkowo wykorzystywane w kuracji. W zależności od dominującego typu SIBO wykorzystuje się:
- W SIBO: allicyna (z czosnku), liść neem, cynamon,
- W IMO: berberyna, olejek z oregano.
Stosuje się je zazwyczaj w cyklach 4–6 tygodni, z rotacją składników.
Prokinetyki
Są to substancje, które aktywnie wspomagają prawidłową perystaltykę przewodu pokarmowego, poprawiając motorykę jelit i przyspieszając transport treści pokarmowej. Poprzez usprawnienie pasażu jelitowego, zmniejszają ryzyko ponownego rozwoju SIBO. Do najczęściej stosowanych substancji prokinetycznych należą:
- prukalopryd,
- itopryd,
- erytromycyna (w mikrodawkach),
- Iberogast (preparat ziołowy).
Ich głównym celem jest stymulacja MMC oraz zapewnienie prawidłowej perystaltyki jelita cienkiego.
Enzymy trawienne
Enzymy trawienne stanowią istotne wsparcie terapeutyczne u osób z towarzyszącymi objawami niestrawności, takimi jak wzdęcia, uczucie pełności czy dyskomfort po posiłkach. Są szczególnie pomocne dla pacjentów z SIBO i IMO, którzy doświadczają trudności w trawieniu węglowodanów lub tłuszczów, a ich stosowanie może znacząco usprawnić wydajność procesów trawiennych. Dostępne na rynku preparaty enzymatyczne zawierają:
- alfa-galaktozydazę (rozkładającą węglowodany obecne w fasoli i warzywach kapustnych),
- laktazę (pomocną przy nietolerancji laktozy),
- enzymy proteolityczne i lipazy.
Jeden z polecanych przez nas produktów to: Labone Enzymes Shot.
Stanowią one opcję wspomagającą – nie leczą przyczyny SIBO, ale mogą poprawić jakość życia pacjenta.
Uzupełnianie niedoborów
W wyniku zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, które są szczególnie nasilone w przypadku długotrwałego przebiegu SIBO, w organizmie pacjenta stopniowo rozwija się szereg istotnych niedoborów. Te braki mikroelementów i witamin wymagają systematycznego monitorowania oraz odpowiedniego uzupełniania poprzez suplementację:
- witamina B12 (która jest intensywnie wykorzystywana przez nadmiernie namnożone bakterie jelitowe, co prowadzi do jej deficytu),
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, czyli D, A, K oraz E (ich wchłanianie jest w dużej mierze upośledzone w SIBO ze względu na zaburzenia gospodarki tłuszczowej),
- kluczowe minerały: żelazo (kluczowe do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego), wapń (dla zdrowia kości) oraz cynk (wspierający układ odpornościowy),
- niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (które wspierają procesy przeciwzapalne i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego).
Ze względu na indywidualny charakter niedoborów, konieczne jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych oraz dostosowywanie dawek suplementów do aktualnego stanu odżywienia organizmu i stopnia zaawansowania niedoborów u konkretnego pacjenta.
Profilaktyka nawrotów
U pacjentów po zakończeniu leczenia kluczowe jest wdrożenie odpowiednich strategii zapobiegających nawrotom SIBO. Właściwe postępowanie profilaktyczne znacząco zmniejsza ryzyko ponownego rozwoju choroby:
- długoterminowa kontynuacja stosowania prokinetyków w celu utrzymania prawidłowej motoryki jelit i funkcji kompleksu MMC,
- systematyczna korekta wszystkich zidentyfikowanych czynników ryzyka (w tym odstawienie lub ograniczenie stosowania IPP pod kontrolą lekarza, kompleksowe leczenie zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego),
- regularne monitorowanie objawów klinicznych oraz wykonywanie kontrolnych testów oddechowych w ustalonych odstępach czasu, aby wcześnie wykryć potencjalne nawroty.
Podsumowanie
Skuteczne leczenie SIBO wymaga kompleksowego podejścia obejmującego eliminację przerostu bakteryjnego poprzez farmakoterapię, modulację mikrobioty, usprawnienie pasażu jelitowego oraz uzupełnienie niedoborów. Kluczem do sukcesu jest indywidualne dostosowanie strategii terapeutycznej – z uwzględnieniem typu SIBO, objawów, wyników badań oraz tolerancji przewodu pokarmowego pacjenta. Jedynie takie spersonalizowane podejście umożliwia osiągnięcie trwałej remisji i znaczącą poprawę jakości życia.
W praktyce dietetycznej istotne jest odnalezienie i wyeliminowanie źródła problemu, zamiast koncentrowania się wyłącznie na terapii zespołu bakteryjnego. Nierzadko towarzyszą mu infekcje Helicobacter pylori lub obecność patogenów, które należy zwalczyć w pierwszej kolejności. To całościowe spojrzenie na organizm prowadzi do trwałych rezultatów i ogranicza możliwość ponownego rozwoju schorzenia.
